Home DomSkąd bierze się pesymizm? Dowiedz się wszystkiego o pesymiście
Skąd bierze się pesymizm? Dowiedz się wszystkiego o pesymiście

Skąd bierze się pesymizm? Dowiedz się wszystkiego o pesymiście

Optymizm oraz pesymizm to nader często używane pojęcia. Słyszymy je niemal codziennie, oczywiście w przeważającej większości wypadków w określonym, charakterystycznym dla naszych czasów kontekście. Popularne są dzisiaj only positive vibes, optymistyczne podejście do życia, zaś pesymizm zyskał status nieomalże stanu chorobowego. A jak jest naprawdę i kim właściwie jest pesymista? Przyjrzyjmy się tej kwestii nieco dokładniej.

Pesymizm, czyli psychologia i filozofia

Wbrew pozorom, pojęcie pesymizmu nie stanowi wynalazku psychologii. Co więcej, dzisiejsze rozumienie tego stanu dalece odbiega znaczeniu pierwotnego, którego początki sięgają jeszcze czasów antycznej filozofii greckiej.

Jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia pesymizmu, w przestrzeni refleksji filozoficznej, oczywiście nie jest możliwe. Tak samo jak chociażby ontologia, pesymizm będzie przyjmował odmienne znaczenie, po prostu zależnie od indywidualnych właściwości autora.

Postawę pesymistyczną kojarzy się nade wszystko z osobą Arthura Schopenhauera. Schopenhauer rzeczywiście przejawiał poglądy, które można umieścić w szufladce z napisem „pesymistyczna wizja świata”, w żaden sposób nie oznacza to jednak, iż jest Arthur Schopenhauer dla pesymizmu reprezentatywny.

Niejednokrotnie podkreślano swego rodzaju „cieplarniany” charakter schopenhauerowskiej filozofii, a także brak w niej tego, co Stanisław Vincenz nazywał „skoordynowaniem poglądów z samym człowiekiem„. Warto tutaj wspomnieć również innego myśliciela, w którego pismach wyraźnie wybrzmiewają akcenty pesymistyczne. Jest nim francuski egzystencjalista Georges Bataille. Recenzując jego dzieło pt. „Doświadczenie wewnętrzne” Gabriel Marcel słusznie zwracał uwagę na fakt, iż, pomimo tonów nietzscheańskich, myśl Bataille’ego emanuje raczej zaduchem paryskich kawiarni, niż rześkim, górskim powietrzem właściwym twórczości autora „Z genealogii moralności”.

Czym jest prawdziwy pesymizm filozoficzny?

Fryderyk Nietzsche mówił „Ze wszystkiego, co napisano, tylko to miłuję, co krwią było pisane”. W czym rzeczy? Należy przywołać, wielokrotnie powtarzane przez chociażby Lwa Szestowa, rozróżnienie pomiędzy filozofią spekulatywną a filozofią egzystencjalną. Ta pierwsza niejako z zasady stara się naśladować nauki szczegółowe zaś myśliciel zostaje w niej sprowadzony do roli bezstronnego, w pretensji „obiektywnego” badacza. Filozofia egzystencjalna jest natomiast właśnie „pisana krwią”, angażuje także inne organy poznania, niż czysty intelekt; stanowi refleksję ale zarazem zapis i świadectwo najgłębszych przeżyć egzystencjalnych.

Tak rozumiany pesymizm nie da się zamknąć w teoretycznych formułkach typu „brak wiary w sens istnienia świata”. W Del sentimiento trágico de la vida” Miguel de Unamuno pisał: „La conciencia es una enfermedad„. Postrzeganie świadomości egzystencjalnej jako choroby, zaś człowieka jako bytu z definicji chorego, bo wyrwanego z natury i rzuconego bezsensownie w obezwartościowany świat stanowi sedno prawdziwego, tj. rzetelnie przeżywanego pesymizmu.

Jak to wszystko ma się do psychologii?

Poza filozofią pesymizm stanowi także obiekt zainteresowania psychologów. Charakterystyczne dla naszych czasów jest to, że psychologia – w różnych swoich odmianach – stara się nieudolnie wchodzić w buty filozofii egzystencji. Stąd też, oprócz samej wiedzy naukowej, otrzymujemy również dosyć karykaturalną wizję sensu ludzkiego istnienia, w której wartością prymarną i niepodlegającą negacji jest tzw. dobrostan psychiczny.

Kto to pesymista według psychologów?

Mężczyzna o pesymistycznym usposobieniu
Źródło: Pexels.com

Przede wszystkim ktoś, kto szkodzi sobie samemu. Wykazuje tendencje do cierpiętnictwa, zaraża pesymizmem swoje otoczenia i – co zdecydowanie najgorsze – nie jest szczęśliwy. Istnieją nawet badania wskazujące na możliwy związek pomiędzy postawą pesymistyczną a genami. Nierzadko jako przyczynę pesymizmu postrzega się przykładowo:

  • Perfekcjonizm.
  • Nadmierne poczucie odpowiedzialności.
  • Zadawnione traumy z dzieciństwa lub wczesnej młodości.

Można jednak zadać psychologom kilka pytań. Po pierwsze: czy pesymizm jako postawa wobec rzeczywistości, aby na pewno bierze swój początek wyłącznie lub przede wszystkim w zjawiskach stricte psychologicznych? A może jest raczej egzystencjalną reakcją na świat, która siłą rzeczy przejawia się również w sferze psychicznej?

Po drugie: skąd właściwie owa absolutyzacja „dobrostanu psychicznego” a przede wszystkim- skąd przeświadczenie, iż ów dobrostan stanowi adekwatną reakcję na świat, w którym znajdujemy siebie? Leszek Kołakowski pisał, że pewne pojęcia, które są niesprzeczne w porządku logicznym, kolidują ze sobą w porządku empirycznym. Być może więc zachowanie dobrostanu psychicznego oraz postawy optymistycznej koliduje z rzetelnym i autentycznym przeżywaniem swojego istnienia?

Zamiast podsumowania

Jak więc widzimy, kwestia „pesymizmu” okazuje się nieco bardziej złożona, niż niektórzy skłonni są podejrzewać. Zastanawiając się nad problemami pt. pesymista co to znaczy?, nie można tracić z oczu faktu, iż nasza postawa wobec świata zawsze ma swoje korzenie nie tylko tam, dokąd sięga dzisiejsza psychologia, ale również w dymensjach, które przemierzała refleksja takich filozofów, jak Nietzsche, Unamuno, Camus, Jaspers oraz wielu innych.

Bardzo możliwe również, że pojęcia jakimi operuje współczesna psychologia są zbyt grube, zaś aparat konceptualny zbyt prymitywny, aby uchwycić nader subtelne i skomplikowane uwarunkowania, z których powstaje nasza postawa wobec świata.

Autor:
Radosław Łozowski

Źródła:

  • Miguel de Unamuno, Del sentimiento trágico de la vida,
  • Gabriel Marcel, Homo Viator. Wstęp do metafizyki nadziei,
  • Stanisław Vincenz, Z perspektywy podróży.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.